Συστήματα εκτροφής αιγοπροβάτων στη χώρα μας

Τα συστήματα εκτροφής των αιγοπροβάτων στη χώρα μας διακρίνονται σε τρεις τύπους:

Α) Οικόσιτο σύστημα

Το σύστημα αυτό αφορά στην εκτροφή μικρού αριθμού προβάτων ή αιγών (1-10) ανά οικογένεια, που κρατούνται στο στάβλο και τρέφονται με έτοιμες ζωοτροφές (χονδροειδείς και συμπυκνωμένες). Η εκτροφή τους αποσκοπεί κυρίως στην κάλυψη των αναγκών της οικογένειας σε ζωϊκά προϊόντα. Τα ζώα που εκτρέφονται με αυτό το σύστημα αν και ανήκουν σε βελτιωμένες φυλές, συνήθως οι αποδόσεις τους είναι μικρότερες από το μέσο όρο.

Β) Ποιμνιακή μη μετακινούμενη εκτροφή

Στο σύστημα αυτό τα ζώα βόσκουν στα λιβάδια κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους, εφόσον το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες. Συνήθως βόσκουν στα λιβάδια την άνοιξη, το φθινόπωρο και το χειμώνα. Κατά τη διάρκεια του θέρους τα ζώα βόσκουν στα υπολείμματα των δημητριακών μετά τη συγκομιδή των καρπών (καλαμιές). Τα ζώα βόσκουν στα λιβάδια, που ανήκουν στα όρια του δημοτικού διαμερίσματος, στο οποίο μένει μόνιμα ο ιδιοκτήτης-κτηνοτρόφος χωρίς να μετακινούνται έξω από αυτά.

Ορισμένοι κτηνοτρόφοι συνηθίζουν να μετακινούν τα ζώα τους κατά το θέρος σε λιβάδια μεγαλύτερου υψομέτρου εντός όμως των ορίων του δημοτικού διαμερίσματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια οι κτηνοτρόφοι χορηγούν στα ζώα τους σημαντικές ποσότητες αγορασμένων ζωοτροφών καθ’όλη τη διάρκεια του έτους. Η εκτεταμένη αυτή εφαρμογή της συμπληρωματικής διατροφής μετατρέπει το σύστημα εκτροφής σε ημιεντατικό, πράγμα που συνεπάγεται την πλημμελή αξιοποίηση της βοσκήσιμης ύλης, που παράγεται στα λιβάδια και την αύξηση του κόστους των παραγομένων προϊόντων.

Με το σύστημα αυτό εκτρέφεται ο μεγαλύτερος όγκος των αιγοπροβάτων (το 85% των προβάτων και το 82% των αιγών) στη χώρα μας.

Γ) Ποιμνιακή μετακινούμενη εκτροφή

Στο σύστημα αυτό τα ζώα μετακινούνται κατά τη θερινή περίοδο σε λιβάδια της ορεινής ζώνης εκτός του δημοτικού διαμερίσματος, στο οποίο είναι η βάση τους για να αξιοποιήσουν τα λιβάδια κυρίως των ψευδαλπικών περιοχών. Το φθινόπωρο τα ζώα επιστρέφουν και πάλι στην πεδινή ζώνη (χειμαδιά). Το σύστημα αυτό θεωρείται ως ένα οικολογικό σύστημα διαχείρισης των λιβαδιών και στο παρελθόν το ακολουθούσε ένα σημαντικό μέρος των κτηνοτρόφων. Σήμερα μετακινούνται μόνο το 7% των προβάτων και το 5% των αιγών της χώρας μας.

 Η Διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβάτων

Η παραγωγικότητα των εκτρεφόμενων παραγωγικών μηρυκαστικών (βοοειδών, προβάτων, γιδιών) καθορίζεται από το γενότυπό τους και επηρεάζεται από την κατάσταση της υγείας τους και το περιβάλλον εκτροφής τους. Με τον όρο περιβάλλον εκτροφής υπονοούμε τις συνθήκες σταβλισμού, τη μεταχείριση των ζώων, καθώς και τη διατροφή τους. Η διατροφή αποτελεί βασικό στοιχείο της εκτροφής όλων των παραγωγικών ζώων αφού επηρεάζει άμεσα τις αποδόσεις και την υγεία τους. Επιπλέον, το απαιτούμενο κόστος για τη διατροφή των εκτρεφόμενων ζώων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την οικονομικότητα της εκτροφής. Σε ό,τι αφορά στα πρόβατα, υπολογίζοντας για παράδειγμα το κόστος για τη διατροφή μιας προβατίνας σε ετήσια βάση προκύπτει ότι είναι περίπου 160 ευρώ. Το κόστος αυτό υπολογίζεται υποθέτοντας ότι χρειάζονται περίπου 250 χλγ. συμπυκνωμένων ζωοτροφών (x 0,20 ? = 50 ?), 250 χλγ. σανού (π.χ. μηδικής, x 0,16€= 40€), 600 χλγ. ενσιρώματος (x 0,1€ = 60€) και 100 χλγ. άχυρο (x 0,1€ = 10€) για τη διατροφή της προβατίνας. Αν και οι παραπάνω τιμές είναι ενδεικτικές φαίνεται ότι το κόστος διατροφής ισοδυναμεί σχεδόν με το 50% των εσόδων από μία προβατίνα (χωρίς να υπολογίζονται οι επιδοτήσεις).

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να δοθούν μερικές βασικές αρχές και οδηγίες για την εκτροφή και ειδικότερα τη διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβατίνων ανάλογα με το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Θα πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι το θέμα της διατροφής των προβάτων, ιδιαίτερα των γαλακτοπαραγωγών, είναι αρκετά σύνθετο και δεν μπορεί να γίνει καταρτισμός σιτηρεσίων με γενική εφαρμογή σε όλες τις εκτροφές. Έτσι, ο ασχολούμενος με τη διατροφή των προβάτων θα πρέπει να προσαρμόσει τις οδηγίες που δίνονται εδώ, αλλά και να ανατρέξει σε εξειδικευμένα συγγράμματα διατροφής ώστε να επιτύχει την καλύτερη κάλυψη των αναγκών σε θρεπτικές ουσίες των προβατίνων στις επιμέρους εκτροφές που έχει υπό την επίβλεψή του.

Ζωοτροφές και παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωσή τους
Οι ζωοτροφές γενικά διακρίνονται σε χονδροειδείς και συμπυκνωμένες και τα κύρια χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας είναι:

Χονδροειδείς Ζωοτροφές	Συμπυκνωμένες Ζωοτροφές
Υψηλό ποσοστό κυτταρινών Μεγάλος όγκος Χαμηλή πεπτικότητα Φτωχές σε πεπτή ενέργεια Χαμηλή πυκνότητα	Φτωχές σε κυτταρίνες Μικρός όγκος Υψηλή πεπτικότητα Πλούσιες σε πεπτή ενέργεια Υψηλή πυκνότητα

Οι ζωοτροφές που συνηθέστερα χρησιμοποιούνται για τη διατροφή των προβάτων δίνονται στο Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Κυριότερες ζωοτροφές

Καλαμπόκι	Σόγια	Σανοί (μηδικής, βίκου)
Κριθάρι	Super Σόγια	Άχυρο (σιταριού, κριθαριού)
Σιτάρι σκληρό	Ηλιάλευρο	Ενσιρώματα (Καλαμποκιού, μηδικής, βίκου)
Βαμβακόπιτα	Kτηνοτροφική Γλουτένη	Μηδική pellets
Βαμβακόσπορος	Διάφορες πούλπες	Πίτυρα
Βαμβακάλευρο	Μελάσσα ή μελβίνη	Αλάτι

Στον παραπάνω πίνακα δεν αναφέρονται στοιχεία για τη χημική σύνθεση των ζωοτροφών διότι οι διαφορές στη περιεκτικότητά τους σε θρεπτικές ουσίες εξαρτάται από πλήθος παραγόντων όπως:

• διαφορετικές ποικιλίες νομευτικών φυτών
• «ωριμότητα» των νομευτικών φυτών
• στελέχη = πλούσια σε κυτταρίνες
• φύλλα = πλούσια σε πρωτεΐνη και ενέργεια
• περίοδος συγκομιδής, καιρικές συνθήκες
• τρόποι αποθήκευσης συγκομιζόμενων ζωοτροφών

Είναι βασικό λάθος η συνήθης τακτική που ακολουθείται από την πλειοψηφία των ατόμων που ασχολούνται με τη διατροφή των παραγωγικών ζώων και αφορά στη κατάρτιση σιτηρεσίων με βάση τη χημική σύνθεση των ζωοτροφών από πίνακες του INRA ή του AFRC ή εγχώριων πηγών που έχουν στοιχεία από αναλύσεις ζωοτροφών της περασμένης εικοσαετίας. Οι πίνακες αυτοί είναι μόνο ενδεικτικοί. Η σωστή προσέγγιση είναι η κατάρτιση σιτηρεσίων με βάση τα αποτελέσματα χημικών αναλύσεων που έγιναν στις διαθέσιμες ζωοτροφές της εκτροφής. Τα ερωτήματα που πιθανόν προκύπτουν είναι:

Σε ποιες ζωοτροφές πρέπει να γίνονται χημικές αναλύσεις;
Απάντηση :

• σε όλες τις ζωοτροφές που χρησιμοποιούνται για τη κατάρτιση σιτηρεσίων
• χημικές αναλύσεις των διαθέσιμων ζωοτροφών (χονδροειδών και συμπυκνωμένων) κατά τακτά χρονικά διαστήματα
• χημικές αναλύσεις δειγμάτων του σιτηρεσίου

Το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία αφού στη πράξη αποδεικνύεται ότι στα στάδια που μεσολαβούν από την κατάρτιση ενός σιτηρεσίου, για παράδειγμα με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, μέχρι την ανάμιξη των ζωοτροφών και τη παράθεσή τους στα ζώα το αρχικό σιτηρέσιο αλλάζει. Η αλλαγές αυτές οφείλονται είτε στην έλλειψη υποδομών για ακριβείς ζυγίσεις των συστατικών του σιτηρεσίου, είτε σε πλημμελή προσοχή από το προσωπικό που ασχολείται στην επιχείρηση.

Τι θα πρέπει να ελέγχει στις ζωοτροφές και στο σιτηρέσιο;
Απάντηση
Θα πρέπει να προσδιοριστεί η περιεκτικότητα σε:

• ξηρή ουσία (Ξ.Ο.)
• πρωτεΐνες
• ενέργεια
• κυτταρίνες (όχι απλά ολικές κυτταρίνες αλλά NDF και ADF).

Η περιεκτικότητα σε ασβέστιο, φωσφόρο, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία δεν είναι απαραίτητο να ζητείται σε αναλύσεις ρουτίνας των ζωοτροφών. Θα πρέπει όμως να γίνονται περιοδικές αναλύσεις δειγμάτων του σιτηρεσίου για ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, χαλκό, και θείο. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία των χημικών αναλύσεων θα πρέπει να γίνεται διόρθωση των τιμών των συστατικών των ζωοτροφών που περιέχονται στους υπάρχοντες πίνακες και στη βάση δεδομένων των προγραμμάτων κατάρτισης σιτηρεσίων με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Επιπλέον, στο σιτηρέσιο θα πρέπει να προστίθεται, ανάλογα με τις ανάγκες, αλάτι, σόδα, φωσφορικό μονοασβέστιο, φωσφορικό διασβέστιο σε περίπτωση που δεν περιέχονται στα ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές). Τα ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές) θα πρέπει πάντοτε να περιλαμβάνονται στο σιτηρέσιο των προβατίνων ανεξάρτητα από το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Για παράδειγμα, κατά την ξηρά περίοδο οι προβατίνες θα πρέπει να λαμβάνουν ειδικό «ισορροπιστή» κατάλληλης σύνθεσης. Στην πράξη ο έλεγχος της καταλληλότητας του σιτηρεσίου γίνεται με προσεκτική παρατήρηση των ζώων στα οποία χορηγείται. Έτσι, θα πρέπει:

• να ελέγχονται τα τυχόν υπολείμματα του σιτηρεσίου,
• το ύψος της γαλακτοπαραγωγής να είναι αντίστοιχο της αναμενόμενης,
• να ελέγχεται η ποιότητα των κοπράνων,
• να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ο δείκτης θρεπτικής κατάστασης (ΔΘΚ) των προβατίνων ιδιαίτερα αυτών που αρμέγονται. Πρακτικά, η εκτίμηση του ΔΘΚ σε ένα ποίμνιο γίνεται με ψηλάφηση της οσφυϊκής χώρας στο 20% περίπου των προβατίνων.

Παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση ζωοτροφών

• μορφή, τύπος και τρόπος χορήγησης του σιτηρεσίου
• ποιότητα των χονδροειδών ζωοτροφών
• αναλογία συμπυκνωμένες/χονδροειδείς ζωοτροφές στο σιτηρέσιο
• περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε πρωτεΐνες
• το μέγεθος της μεγάλης κοιλίας
• ο προηγούμενος περιορισμός
• ηλικία της προβατίνας
• το φυσιολογικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται
• διαθεσιμότητα, η ποιότητα και η κατανάλωση νερού

Ανάγκες σε θρεπτικές ουσίες
Τα εκτρεφόμενα πρόβατα έχουν ανάγκη καταρχήν από νερό το οποίο θα πρέπει να είναι πόσιμο και πάντοτε διαθέσιμο. Το σιτηρέσιο που τους χορηγείται θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες τους σε ενέργεια, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανες ουσίες. Οι ανάγκες αυτές εξαρτώνται από το σωματικό βάρος (ΣΒ) των προβατίνων και ειδικότερα από το φυσιολογικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται, π.χ. στάδιο κυοφορίας, στάδιο γαλακτικής περιόδου και επίπεδο γαλακτοπαραγωγής. Οι ανάγκες συντήρησης είναι συνήθως ανάλογες του σωματικού βάρους το οποίο εκφράζεται σε ΣΒ0.75 και αποκαλείται «μεταβολικό βάρος». Έτσι το μεταβολικό βάρος μιας προβατίνας 50 χλγ. θα είναι 18.8 χλγ., για 60 χλγ. θα είναι 21,6 και για 70 χλγ. 24,2 αντίστοιχα..

Ανάγκες σε ενέργεια
Οι ανάγκες σε ενέργεια των γαλακτοπαραγωγών φυλών προβάτων διαφέρουν ανάλογα με το τους φορείς που τις έχουν θεσπίσει. Έτσι, τρεις είναι οι κύριες πηγές πληροφοριών, το Βρετανικό σύστημα (AFRC, 1993), το Γαλλικό σύστημα (INRA, 1989) και το Αυστραλέζικο σύστημα (CSIRO, 1990). Το αμερικάνικο σύστημα (NRC, 1985) δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο γιατί οι ενεργειακές ανάγκες των γαλακτοπαραγωγών προβάτων έχουν υπολογιστεί με βάση αυτές των κρεοπαραγωγών και εριοπαραγωγών προβάτων. Στο πίνακα 2 δίνονται οι ανάγκες σε ενέργεια (Mcal μεταβολιστέας ενέργειας, ME) των προβατίνων αντίστοιχα, για τα τρία διαφορετικά συστήματα. Αν η μεταβολιστέα ενέργεια είναι εκφρασμένη σε joules τότε θα πρέπει να γίνεται μετατροπή σύμφωνα με τον τύπο: 4.184 joules = 1 calorie.

Πίνακας 2. Ανάγκες σε ενέργεια γαλακτοπαραγωγών προβατίνων κάτω από εντατικές συνθήκες εκτροφής (Mcal μεταβολιστέας ενέργειας/ημέρα).

Γαλ/γωγή* 6.5% Λ (χλγ./ημ.)	50 χλγ. Σωματικό βάρος				60 χλγ. Σωματικό βάρος				70 χλγ. Σωματικό βάρος
	AFRC	INRA	CSIRO		AFRC	INRA	CSIRO		AFRC	INRA	CSIRO
	Σύνολο	Σύνολο	Σύνολο	Μ#	Σύνολο	Σύνολο	Σύνολο	Μ*	Σύνολο	Σύνολο	Σύνολο	Μ*
0	1,53	1,45	1,60	1,60	1,76	1,66	1,83	1,83	1,99	1,87	2,05	2,05
1	3,28	3,19	3,48	1,77	3,51	3,40	3,71	2,00	3,73	3,60	3,94	2,22
2	5,10	4,92	5,36	1,94	5,30	5,13	5,60	2,17	5,53	5,34	5,82	2,40
3	6,98	6,66	7,25	2,11	7,18	6,87	7,48	2,34	7,37	7,07	7,70	2,57
4	8,94	8,39	9,13	2,28	9,10	8,61	9,36	2,51	9,27	8,81	9,59	2,,74

* Ημερήσια ποσότητα παραγόμενου γάλακτος με λιποπεριεκτικότητα 6.5% (η αναγωγή της λιποπεριεκτικότητας σε 6.5% = συνολική ετήσια γαλακτοπαραγωγή x (0,3688+0,0971 x πραγματική λιποπεριεκτικότητα), (Pulina et al. 1989).
# M= ανάγκες συντήρησης.

Ανάγκες σε πρωτεΐνες
Ο ακριβής υπολογισμός των πρωτεϊνικών αναγκών των προβάτων και των μηρυκαστικών γενικότερα, (ανάγκες σε πεπτή πρωτεΐνη, Metabolisable protein, ΜΡ) είναι δύσκολος αφού από το σύνολο των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου ένα μέρος αποδομούνται στη μεγάλη κοιλία (ΜΚ) όπου πραγματοποιείται η σύνθεση της μικροβιακής πρωτεΐνης (MCP). Το υπόλοιπο μέρος των μη αποδομούμενων στη ΜΚ πρωτεϊνών, είτε αποδομούνται στο λεπτό έντερο (DUP), όπου και απορροφώνται με τη μορφή αμινοξέων, είτε διέρχονται αδιάσπαστες (UDP) τον πεπτικό σωλήνα και καταλήγουν στα κόπρανα. Η διαδικασία αυτής φαίνεται στην εικόνα 1.

Εικόνα 1. Η τύχη των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου στα πρόβατα

Η πεπτές πρωτεΐνες (Metabolisable protein, ΜΡ) είναι ουσιαστικά τα αμινοξέα που απορροφούνται στο λεπτό έντερο και εξαρτάται άμεσα από τη διαθεσιμότητα ενέργειας και αζώτου στη μικροβιακή χλωρίδα της ΜΚ. Η ποσότητα των πεπτών πρωτεϊνών δίνεται από την εξίσωση: MP (g/d) = 0.6375 MCP + DUP. Όπου MCP είναι η ποσότητα της μικροβιακής πρωτεΐνης που παράγεται στη ΜΚ και DUP είναι οι πρωτεΐνες που δεν διασπάστηκαν στη ΜΚ αλλά πέφθηκαν στη συνέχεια και τα αμινοξέα τους είναι διαθέσιμα στο λεπτό έντερο. Ανάλογα με την ποιότητα των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου υπάρχει πάντοτε ένα μικρό μέρος τους που διέρχεται τον πεπτικό σωλήνα χωρίς να χρησιμοποιηθεί (UDP) και αποβάλλεται με τα κόπρανα. Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι στη διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβάτων θα πρέπει να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση μη πρωτεϊνικών αζωτούχων ουσιών (π.χ. ουρία) αφού ακόμα και σε πολύ μικρό ποσοστό στο σιτηρέσιο ενδέχεται να προκαλέσουν ηπατικές βλάβες. Γενικά, Οι ανάγκες σε ολικές πρωτεΐνες (ΟΠ) που πρέπει να παρέχονται από το σιτηρέσιο γαλακτοπαραγωγών προβατίνων είναι περίπου 120-125 γρ. ανά χιλιόγραμμο παραγόμενου γάλατος το οποίο έχει ΟΠ 5%. Αν το παραγόμενο γάλα έχει διαφορετική περιεκτικότητα σε ΟΠ τότε η περιεκτικότητα σε ΟΠ του σιτηρεσίου θα πρέπει να τροποποιείται αντίστοιχα. Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι η χρησιμοποίηση των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου εξαρτάται άμεσα από τη περιεκτικότητά του σε ενέργεια καθώς και από τον τρόπο χορήγησης του σιτηρεσίου. Στη διεθνή βιβλιογραφία προτείνονται ποσοστά ΟΠ μεταξύ 13% και 14% για προβατίνες οι οποίες παράγουν 1.74 χιλ. γάλατος/ημέρα και έχουν ΣΒ 90 χιλ. και 50 χιλ. αντίστοιχα. Όταν η ποσότητα του παραγόμενου γάλατος είναι 2.6 χιλ./ημέρα τότε τα προτεινόμενα ποσοστά ΟΠ στο σιτηρέσιο είναι 14% και 16.2% για προβατίνες με ΣΒ 90 χιλ. και 50 χιλ. αντίστοιχα. Αν και οι τιμές αυτές μπορεί να αποδειχθούν ικανοποιητικές για τις περισσότερες εκτροφές, εντούτοις έχει βρεθεί ότι σιτηρέσια με 18.0-18.5% σε ΟΠ έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικά υψηλότερη γαλακτοπαραγωγή όταν οι διαθέσιμες πηγές πρωτεϊνών του σιτηρεσίου έχουν χαμηλό συντελεστή πεπτικότητας. Το τελευταίο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ειδικότερα σε ποίμνια όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός βελτιωμένων ζώων με υψηλή γαλακτοπαραγωγή. Στα ζώα αυτά η παραγόμενη στη ΜΚ μικροβιακή πρωτεΐνη δεν επαρκεί να καλύψει τις ανάγκες τους σε αμινοξέα και θα πρέπει στο σιτηρέσιο να προσθέτονται πηγές πρωτεϊνών που δεν διασπώνται στη ΜΚ αλλά είναι διαθέσιμες ως αμινοξέα στο λεπτό έντερο (DUP). Στο Πίνακα 3 δίνονται συνοπτικά, εκτός των άλλων, και οι ανάγκες γαλακτοπαραγωγών προβατίνων σε πεπτές πρωτεΐνες (Π.Π.) (AFRC, 1993).

Πίνακας 3. γαλακτοπαραγωγών προβατίνων σε πεπτές πρωτεΐνες, Ca, P

Γαλ/γωγή	Σ.Β.	Π.Π (γρμ)	Ca (γρμ)	P (γρμ)
(χλγ.)	50	257	18,5	7,8
2,5	70	278	19,5	8,8
	50	189	12,9	5,6
1,5	70	203	13,9	6,6
	50	100	6,0	3,0
0,5	70	114	7,0	4,0

Ανόργανα στοιχεία και βιταμίνες
Αναφέρθηκε παραπάνω ότι τα ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές) θα πρέπει πάντοτε να συμπεριλαμβάνονται στο σιτηρέσιο των προβάτων. Θα πρέπει όμως να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη ποιότητα αυτών των συμπληρωμάτων και όχι στη τιμή τους κατά τη επιλογή τους για ενσωμάτωση στο σιτηρέσιο. Παρακάτω (Πίνακες 4&5) δίνονται μερικές πληροφορίες για τις αναλογίες που θα πρέπει να τηρούνται κατά την παρασκευή ειδικών συμπληρωμάτων για πρόβατα. Έτσι, θα πρέπει να υπάρχει:

• ορθή αναλογία Ca/P (συνήθως 2:1),
• να προστίθεται θείο (S, συνήθως σε αναλογία με το διαθέσιμο άζωτο: N/S = 14:1),
• να προστίθεται Νάτριο (αλάτι - NaCl, 0,5% στο σιτηρέσιο, 1,5% σε μίγματα συμπυκνωμένων ζωοτροφών)
• να μην προστίθεται Χαλκός (Cu) αφού οι ανάγκες καλύπτονται από τη περιεκτικότητα σε χαλκό των συγκομιζόμενων ζωοτροφών

Πίνακας 4. Ενδεικτικές τιμές αναγκών σε ανόργανα στοιχεία και επίπεδα τοξικότητας για τα πρόβατα

Μακροστοιχεία (% στο ολικό σιτηρέσιο)	Ανάγκες	Τοξικά επίπεδα
Ασβέστιο (Ca)*	0,20-0,80%	-
Φωσφόρος (P)	0,16-0,38%	-
Μαγνήσιο (Mg)	0,12-0,18%	-
Κάλιο (K)	0,50-0,80%	-
Θείο (S)	0,14-0,26%	-
Νάτριο (Na)	0,09-0,18%	-
Ιχνοστοιχεία (σε ppm, γρ./τόνο)
Ιώδιο (I)	0,10-0,80 ppm	50 ppm
Σίδηρος (Fe)	30-50 ppm	500 ppm
Χαλκός (Cu)	7-11 ppm	10-15 ppm
Μολυβδαίνιο (Mo)	0,50 ppm	10 ppm
Κοβάλτιο (Co)	0,10-0,20 ppm	10 ppm
Μαγγάνιο (Mn)	20-40 ppm	1000 ppm
Ψευδάργυρος (Zn)	20-33 ppm	750 ppm
Σελήνιο (Se)	0,10-0,20 ppm	2 ppm
Φθόριο (F)	-	60-150 ppm

Πίνακας 5. Ενδεικτικές τιμές αναγκών σε βιταμίνες για τα πρόβατα (I.U./χλγ. Πεπτής Ξ.Ο)

	Α	D	E*
Προβατίνες σε Ξ.Π. ή 1ο στάδιο κυοφορίας	2700	150	15
Προβατίνες στο 3ο στάδιο κυοφορίας	3300	150	15
Προβατίνες σε Γαλακτοπαραγωγή	2400	170	15
Αρνιά Σ.Β. 20 χλγ.	1000	50	15
Αρνιά Σ.Β. 40 χλγ.	1350	60	15

*Ιδιαίτερα όταν στο σιτηρέσιο περιλαμβάνονται ενσιρώματα

Παρακάτω γίνεται μια σύντομη περιγραφή ενός γενικού προγράμματος εργασιών για τη διαχείριση μιας εκτροφής γαλακτοπαραγωγών προβάτων.

Γενικό πλάνο διαχείρισης της εκτροφής

• Σήμανση όλων των ζώων - καταγραφή - ομαδοποίηση

- Ομαδοποίηση των ζώων ανάλογα με τη θρεπτική τους κατάσταση
- Ομαδοποίηση των ζώων ανάλογα με το στάδιο του παραγωγικού τους κύκλου

Παράδειγμα: Προβατίνες

• Προβατίνες σε ξηρή περίοδο - πρώτο στάδιο κυοφορίας
• Προβατίνες στο μέσο της κυοφορίας
• Προβατίνες στο τελευταίο στάδιο της κυοφορίας
• Προβατίνες σε γαλακτοπαραγωγή

Διατήρηση των προβατίνων στη σωστή θρεπτική κατάσταση (ΔΘΚ), ανάλογα με το φυσιολογικό στάδιο που βρίσκονται

• Οχεία 21/2 - 3
• Μέσα κυοφορίας 21/2 - 3
• Τοκετός 3
• Γαλουχία 2 - 21/2

1. Πριν τις συζεύξεις

• Απομάκρυνση των προβατίνων με προβλήματα
• Αξιολόγηση των κριαριών, εκτίμηση του σπέρματος, ένα μήνα πριν τις συζεύξεις ενίσχυση της διατροφής τους
• Flushing στις προβατίνες

250-800 gr/ημέρα μίγμα συμπυκνωμένων ζωοτροφών που περιέχει τουλάχιστο 16% ολικές πρωτεΐνες 3 εβδομάδες πριν και 4 εβδομάδες μετά τις συζεύξεις.
- βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης (ΔΘΚ =3)
- εκδήλωση οίστρου
- αύξηση του δείκτη ωοθυλακιορρηξίας
- επιβίωση των γονιμοποιημένων ωαρίων

2. Περίοδος συζεύξεων

• Εφαρμογή συγχρονισμού οίστρου για «συγκέντρωση» των τοκετών
• Έλεγχος των συζεύξεων
• Εφαρμογή Τ.Σ. όπου είναι εφικτό
• Παραμονή των κριαριών για συγκεκριμένο χρόνο και μετά απομάκρυνση

3. Πριν τις γέννες
Πρώτες εβδομάδες κυοφορίας

• Εκτίμηση της θρεπτικής κατάστασης και της υγείας των προβατίνων
• Διατροφή με σανούς κατώτερης ποιότητας - διατήρηση των καλής ποιότητας σανών για τη γαλακτική περίοδο
• Αν είναι δυνατό οι αδύνατες προβατίνες να χωριστούν από το ποίμνιο και να βελτιωθεί η διατροφή τους

Τελευταίες 6 εβδομάδες πριν τις γέννες

• Περιποίηση χηλών
• Σταδιακή αύξηση της ποσότητας των συμπυκνωμένων ζωοτροφών στο σιτηρέσιο ανάλογα με το ΣΒ των προβατίνων, τη θρεπτική κατάσταση και τον αριθμό των εμβρύων που κυοφορούν.
• Εμβολιασμός για εντεροτοξιναιμία
• Αν υπάρχει ιστορικό μυϊκών δυστροφιών τότε καλό είναι να γίνεται χορήγηση σεληνίου και βιταμίνης Ε σε όλες τις έγκυες προβατίνες

4. Περίοδος τοκετών

• Σε ετοιμότητα μετά τις 142 μέρες από την έναρξη των συζεύξεων
• Οι γέννες στο σύνολο του ποιμνίου θα πρέπει να περιορίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα (ή διαχωρισμός των ζώων σε ομάδες)
• Προσεκτική παρατήρηση όλων των ζώων σε 24 ωρη βάση
• Πρόσληψη εποχιακού προσωπικού
• Παροχή βοήθειας ΜΟΝΟ όταν υπάρχουν επιπλοκές στο τοκετό
• Έλεγχος των θηλών του μαστού κάθε προβατίνας που γεννά
• Απολύμανση του ομφάλιου λώρου των νεογέννητων αρνιών
• Χρήση θερμαντικών πηγών (λάμπες υπέρυθρης ακτινοβολίας) ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες
• Αν υπάρχει ιστορικό μυϊκών δυστροφιών καλό είναι να γίνεται χορήγηση σεληνίου και βιταμίνης σε όλα τα νεογέννητα αρνιά
• Απογαλακτισμός (τεχνητή γαλουχία). Μπορεί να είναι πολύ γρήγορος (μετά από 48 ώρες) ή σε 1 εβδομάδα ή σε 3-4 εβδομάδες ή 5-7 εβδομάδες. Εξαρτάται από:
  • Τις καιρικές συνθήκες
• Την ακολουθούμενη μέθοδο και τον τύπο της εκτροφής

5. Γαλακτική περίοδος

• Ομαδοποίηση των προβατίνων ανάλογα με το επίπεδο της γαλακτοπαραγωγής τους (συνήθως 2 ομάδες)
• Όπου είναι δυνατό, χορήγηση ολικού σιτηρεσίου
• Όχι απότομες αλλαγές στο σιτηρέσιο
  • μείωση παραγωγής
  • πεπτικές διαταραχές
• Έλεγχος της θρεπτικής κατάστασης των προβατίνων σε τακτά χρονικά διαστήματα

7. Αρνιά
Απογαλακτισμός

• προσοχή στα υποκατάστατα γάλατος και στους χειρισμούς των αρνιών κατά τις διάφορες επεμβάσεις.

Πάχυνση

• Προσοχή υπάρχει κίνδυνος ουρολιθίασης στα αρσενικά όταν χορηγείται σιτηρέσιο πλούσιο σε συμπυκνωμένες ζωοτροφές (σιτάρι, καλαμπόκι, σόργο) ή ενσιρωμένο χόρτο (πυριτικοί ουρόλιθοι), ή υπόγειο τριφύλλι (ουρόλιθοι CaCO3). Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος όταν η αναλογία Ca/P = 1. Το κρίσιμο διάστημα είναι η ηλικία από 3-6 μήνες. Πρόληψη γίνεται με προσθήκη NH4Cl στο σιτηρέσιο 4%ο.

Σημείωση: στο γενικό πλάνο εκτροφής θα πρέπει να ενσωματωθεί το εμβολιακό πρόγραμμα αλλά και το πρόγραμμα αποπαρασιτισμού των προβάτων.